پادکست گپ دایو (68) بررسی فیلم و موسیقی فیلم پیانو
پیانو فیلمی درام به کارگردانی جین کمپیون و محصول سال ۱۹۹۳ میلادی است. داستان فیلم به مقطعی از زندگی یک بانوی پیانیستِ ناگویا به‌نام «آدا» در اواسط قرن نوزدهم میلادی می‌پردازد.
موسیقی متن فیلم پیانو(Piano)
فیلم پیانو به نویسندگی و کارگردانی جین کمپیون در ژانر درام تاریخی و محصول سال 1993 است. در این فیلم بازیگرانی نظیر هالی هانتر، هاروی کایتل و سم نیل نقش‌آفرینی کرده‌اند و هانتر توانست جایزه اسکار بهترین بازیگر زن را دریافت کند.
مایکل نایمن، آهنگساز مینیمالیست انگلیسی ساخت موسیقی متن فیلم پیانو را به‌عهده داشته و به‌خوبی توانسته موسیقی را جایگزین کلماتی کند که آدا-شخصیت زن فیلم- از بیان آنها قاصر است. تم اصلی این موسیقی متن «The Heart Asks Pleasure First» نام دارد که قطعه‌ای به‌یادماندنی و جذاب است و حتی سال‌ها بعد از دیدن فیلم، در خاطر مخاطبان باقی می‌ماند و احساسی آشنا به آنها منتقل می‌کند. در ادامه به بررسی موسیقی متن پیانو پرداخته می‌شود.
مایکل نایمن، آهنگساز مینیمالیست
مایکل نایمن، آهنگساز و پیانیست انگلیسی است که نه‌تنها به خاطر رویکرد مدولار (ساخت موسیقی با قطعه‌های کوتاه) و مبتنی بر تکرار خود در موسیقی مطرح است، بلکه نخستین آهنگسازی است که اصطلاح «موسیقی مینیمال» را در دهه شصت میلادی به‌کار برد و از پیشگامان سبک مینیمال محسوب می‌شود.
او در دهه هفتاد، بعد از آهنگسازی برای چند فیلم کوتاه، همکاری خود را با پیتر گرینوی-کارگردان بریتانیایی- آغاز کرد و برای فیلم‌هایی مثل آشپز، دزد، همسرش و عاشقش، اون پایین به کارت ادامه بده و روایت نلی موسیقی فیلم ساخت. در سال 1993 برای فیلم پیانو نامزد دریافت جایزه بفتا شد و همین موضوع سبب شد که نام نایمن بر سر زبان‌ها بیافتد.
او علاوه‌بر ساخت موسیقی فیلم برای اپرا، کوارتت زهی، باله و موسیقی مجلسی نیز آهنگسازی کرده است. امضای موسیقی نایمن نه‌تنها در استفاده از قطعه‌های تکرارشونده در موسیقی بلکه به خاطر نواختن خاص سازها نیز مشهود است؛ به‌عنوان مثال خلق صداهای کوبه‌ای با کیبورد، صداهای خشن با کلارینت باس یا صداهای باریتون با ساکسیفون.
علاقه نایمن به موسیقی کلاسیک موجب شده که او از آهنگسازان برجسته‌ای نظیر موتزارت و روبرت شومان در آثارش الهام بگیرد. از جمله فیلم‌هایی که نایمن ساخت موسیقی متن آنها را به‌عهده داشته است می‌توان به غرق کردن به ترتیب شماره، قرارداد نقشه‌کش، اون پایین با کارت ادامه بده، روایت نلی و گاتاکا اشاره کرد.
سبک مایکل نایمن از سایر آهنگسازان متمایز است؛ موسیقی او ترکیبی از موسیقی کلاسیک غربی با انرژی بالا، راک و مینیمال بوده که کاملا می‌تواند با مخاطبان ارتباط برقرار کند. بدون اغراق نایمن یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین آهنگسازان حال حاضر دنیاست که توانسته در خلق موسیقی پیچیده و چالش‌برانگیز موفق عمل کند.
فیلم پیانو و آهنگسازی به سبک مایکل نایمن
- در مورد اولین دیدارتان با جین کمپیون و آهنگسازی برای پیانو بگویید.
اولین بار که جین را دیدم به من گفت تنها کسی که می‌تواند احساسات هر صحنه را با چندین نت کوتاه بیان کند، تو هستی. او سبکی متفاوت با سایر آثار من می‌خواست و فکر می‌کرد که من می‌توانم احساسی را که می‌خواهد به مخاطبان منتقل کند از طریق موسیقی به انجام برسانم. بعد از این ملاقات من دو صفحه اول فیلمنامه را خواندم و کار را قبول کردم.
- شما در ساخت موسیقی پیانو، سبک شخصی خود را کنار گذاشتید و نه به‌عنوان یک آهنگساز قرن بیستمی بلکه در جایگاه یک زن قرن نوزدهمی موسیقی متن را نوشتید.
بله جین از من خواست که سبک خشن و پرانرژی خودم را کنار بگذارم و کاری جدید انجام بدهم؛ البته او را متقاعد کردم که اجازه دهد برای برخی از صحنه‌ها از امضای خودم در ساخت موسیقی استفاده کنم.
- وقتی موسیقی متن پیانو را می‌ساختید با هالی هانتر تمرین می‌کردید؟
در واقع موسیقی این فیلم برای هالی هانتر نوشته شده است. او یک پیانیست آماتور بود از شانزده سالگی پیانو نزده بود. ابتدا از هالی خواستم که قطعه‌هایی را به یاد دارد برایم بنوازد؛ با این کار متوجه شدم که در نواختن آثار باخ و شوپن و موسیقی آرام مهارت نسبی دارد اما نمی‌توانست نت‌های من را بنوازد. بنابراین چند قطعه آرام برای او نوشتم که در فیلم اجرا می‌کند.
- شخصیت اصلی فیلم، صحبت نمی‌کند؛ قطعا نوشتن موسیقی برای او کار دشواری بوده است. چطور توانستید احساسات او را با موسیقی نشان دهید؟
در واقع آدا یک زن قرن نوزدهمی است که با موسیقی احساسات خود را بیان می‌کند. جین یک فیلمنامه فرعی به من داد که در آن احساسات مربوط به هر صحنه نوشته شده بود. من شروع کردم به مطالعه در زمینه موسیقی اسکاتلندی و صحنه‌هایی را که باید پیانو نواخته می‌شد، مشخص کردم. آدا یک شخصیت رادیکال است و باید موسیقی رادیکال هم بنوازد؛ بنابراین موسیقی قرن نوزدهم را با تکنیک‌های مینیمالیستی قرن بیستم ترکیب کردم. موسیقی متن فیلم پیانو ترکیبی از موسیقی مینیمال، موسیقی ارکسترال و فولک اسکاتلندی است.
- کمی از خودتان بگویید. اولین سازی که نواختید چه بود؟
من در مدرسه ابتدایی معلمی داشتم که او استعداد موسیقی را در من کشف کرد و در سن هشت سالگی شروع به نواختن پیانو کردم. از هشت تا هفده سالگی روی نواختن پیانو تمرکز کردم و بعد آهنگسازی را به صورت خودآموز یاد گرفتم.
- چطور شد که آهنگساز مینیمال شدید؟
من قبل از اینکه آهنگساز بشوم، منتقد موسیقی بودم. در سال 1968 به کنسرتی از یک آهنگساز دانمارکی به‌نام هنینگ کریستینسن رفتم و قطعه‌ای از او شنیدم که به نظم تفسیر دقیقی از موسیقی مینیمال بود. در آن زمان اصطلاح مینیمال برای موسیقی به‌کار می‌رفت که توسط آهنگسازان آمریکایی و اروپایی ساخته می‌شد و می‌گفتند که مبدع آن آهنگسازان آمریکایی هستند؛ اما اصطلاح موسیقی مینیمال که من ابداع کردم از همان آهنگساز دانمارکی نشأت می‌گرفت. من نوعی ترکیب بین موسیقی دهه شصت و هفتاد و موسیقی باروک ایجاد کردم. در موسیقی که من می‌نویسم، ملودی نقش اصلی را به‌عهده دارد. در فیلم پیانو هم، اصل را روی ملودی‌های ساده بنا کردم.
- و کلام آخر؟
من خودم را ابداع‌کننده نمی‌دانم بلکه کار من استفاده، تغییر، ترکیب و بازنویسی آثار آهنگسازان دیگر است. در واقع من از محیط اطراف و موسیقی‌هایی که می‌شنوم الهام می‌گیرم و آنها را بازنویسی می‌کنم. به عقیده من فیلم، فضایی غریب و جذاب دارد و هر زمان که روی موسیقی متن یک فیلم کار می‌کنم، تمام صحنه‌ها را به مثابه یک کنسرت مجزا تصور می‌کنم و با این ذهنیت موسیقی را می‌سازم.
