• loading

    loading

    0:00

معرفی ساز «بگ پایپ» يا «نی اسكاتلندی» به همراه چند قطعه زیبا

زری هاشمی

یک‌شنبه، 13 آبان 1397

ساز اسکاتلندی بگ پایپ سازی بادی است كه از زبانه‌های محصور تشکیل شده‌ كه جريان پيوسته‌اي از هوا را از يك محفظه ثابت كيسه مانند (bag) کنترل می‌کند. اگرچه بگ‌پايپ‌هاي بومي اسكاتلند شناخته‌شده‌ترين بگ‌پايپ‌ها در كشورهاي انگليسي‌زبان هستند ولي بگ‌پايپ‌ها بيش از هزار سال در بخش‌هاي بزرگي از اروپا، آفريقاي شمالي و آسياي غربي شامل تركيه و قفقاز و در اطراف خليج فارس نواخته مي‌‌شده‌اند.   

تاریخچه ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

ساز اسکاتلندی بگ پايپ (Bagpipe) ؛

شواهد كافي درباره وجود اين ساز اسکاتلندی در دوران ماقبل رم باستان وجود ندارد ولي نشانه‌هاي نوشتاري و بصري درباره وجود اين ساز در دوران بسيار قديم پيشنهاد شده است. گفته مي‌شود كه يك مجسمه بگ‌پايپ در يك لوح مربوط به هيتي‌ها در ايويوك (Euyuk) هزار سال قبل از ميلاد يافت شده است. نويسندگان مختلفي آسكالوس يوناني (آسكوس به معناي پوست و آولوس به معناي ريد پايپ) را مرتبط با بگ پايپ مي‌دانند. در قرن دوم بعد از ميلاد مسيح، سوئتينوس امپراطور رمي نرون را نوازنده تيبيا آتريكولاريس ذكر مي‌كند. ديو كرايسوستوم نيز از نواختن يك پايپ با دهان و فشردن يك كيسه در زير بغلش توسط يكي از فرمانروايان معاصر خودش اسم مي‌برد.   

در اوايل هزاره دوم، حضور مكرر بگ‌پايپ در هنر و پيكرنگاري‌هاي اروپاي غربي شروع شد. Cantigas de santa maria كه در انواع مختلف بگ‌پايپ را نشان مي‌دهد. همچنين تصاوير متعددي از بگ‌پايپ در Chronique dite de Baudoin d’Avesnes نوشته‌اي از قرن 13‌ام از ناحيه شمال فرانسه ديده مي‌شود. اگرچه شواهدي از بگ‌پايپ در جزاير انگلستان قبل از قرن 14ام وجود دارد ولي بگ‌پايپ‌ها بطور ضمني در داستان‌هاي كانتربري (كه در حدود سال 1380 میلادی نوشته شده‌اند) ديده مي‌شوند.

  انواع ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

ساز اسکاتلندی

ده‌ها نوع بگ‌پايپ امروزه در سراسر اروپا و خاورميانه همچنين در سراسر امپراطوري بريتانياي سابق ديده مي‌شود. نام بگ‌پايپ معادل بگ‌پايپ بومي اسكاتلند در نظر گرفته مي‌شود كه البته اين امر روي اين موضوع كه تعداد زياد و انواع مختلف سنتي اين ساز وجود دارد سايه انداخته است.

بطور سنتي يكي از اهداف بگ‌پايپ نواختن براي رقص بود كه البته به دليل رشد گروه‌هاي موسيقي، ركوردينگ‌ها و افول رقص‌هاي سنتي استفاده از اين ساز در رقص كاهش يافته است.

ساختار ساز اسکاتلندی بگ پايپ (Bagpipe) ؛ 

ساز اسكاتلندی (Bagpipe) ؛

يك بگ‌پايپ حداقل از يك محفظه هوا كه به شكل كيسه (بگ) است يك چانتر و معمولاً حداقل يك واخوان تشكيل شده است. بسياري از بگ‌پايپ‌ها بيش از يك واخوان (و گاهي بيش از يك چانتر) در تركيب‌بندي‌هاي مختلف دارند، كه در استاكس- سوكت‌هايي كه پايپ‌هاي مختلف را به كيسه (بگ) متصل مي‌كنند.

تامين هوا در ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛

رايج‌ترين روش تأمين هوا در داخل كيسه (بگ) از طريق دميدن در لوله دمش است. در برخي پايپ‌ها نوازنده بايد نوك اين لوله را در حين دم با زبانش بپوشاند ولي بسياري از اين پايپ‌ها داراي يك دريچه غير قابل برگشت هستند كه اين نياز را برطرف مي‌سازند.

يك نوآوري مربوط به قرن 16ام و 17ام استفاده از دمش‌ها براي تامين هوا است. در اين پايپ‌ها هوا با تنفس نوازنده گرم يا مرطوب نمي‌شود، بنابراين مي‌توان در اين نوع بگ‌پايپ‌ها از زبانه‌هاي ظريف يا لطيف استفاده كرد. اين نوع پايپ‌ها كه شامل پايپهاي اويلين ايرلندي، پايپ‌هاي بوردر اسكاتلندي، پايپ‌هاي كوچك ...، پايپ‌هاي پاستورال و پايپ‌هاي بوردر انگليسي در بريتانيا و موست دكور در فرانسه.

بگ (كيسه) در ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

ساز اسکاتلندی

بگ (كيسه) يك محفظه عايق هوا است كه هوا را در خود نگه مي‌دارد و جريان هوا را از طريق فشار بازو تنظيم مي‌كند و به نوازنده اجازه مي‌دهد كه صدايي يكنواخت و پيوسته را حفظ كند. نوازنده این ساز اسکاتلندی با دميدن هوا در داخل آن از طريق يك لوله دمشي يا پمپ كردن هوا با يك دمنده آن را باد مي‌كند. موادي كه در ساخت بگ استفاده مي‌شوند، ممکن است بسيار متفاوت باشد، ولي رايج‌ترين مواد پوست حيوانات اهلی همانند بز، سگ و گاوها است. اخيراً استفاده از مواد مصنوعي همانند همانند Gore-Tex نیز برای این کار رايج شده است. يكي از نكات منفي كيسه‌هاي مصنوعي احتمال رشد و نمو قارچ‌ها در داخل كيسه در صورت عدم تميز كاري كيسه و همچنين خطر مرتبط با عفونت ريه است. مزيت بگ ساخته شده از مواد مصنوعي داشتن يك زيپ به عنوان دريچه تخليه رطوبت داخل بگ است.

در صورتيكه از پوست كامل يك حيوان در ساخت بگ استفاده شود، فلوت‌ها معمولاً در نقاطي كه دست و پاها و گردن به بدن حيوان وصل مي شوند قرار داده مي‌شوند، اين تكنيك ساخت در اروپاي مركزي رايج است.              

چانتر در ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

نی اسکاتلندی

چانتر پايپ ملودي است كه با دو دست نواخته مي‌شود. تقريباً تمام بگ‌پايپ‌ها حداقل يك چانتر دارند؛ برخي پايپ‌ها دو چانتر دارند بويژه آنها كه در شمال آفريقا، بالكان در اروپاي جنوبي و آسياي جنوب‌غربي استفاده مي‌شوند. ديواره‌هاي داخلي در تمام طول لوله موازي (استوانه‌اي) يا به شكل مخروطي هستند.

انتهاي چانتر معمولاً باز است، بنابراين نوازنده به راحتي نمي‌تواند از ايجاد صدا در اين پايپ جلوگيري كند.

واخوان در ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛ 

ساز بگ پايپ يا نی اسكاتلندی (Bagpipe) ؛

بسياري از بگ‌پايپ‌ها حداقل يك لوله واخوان دارند. واخوان لوله‌اي است كه انگشت‌گذاري نمي‌شود ولي در عوض يك نت هماهنگ در كل آهنگ (معمولاً نت تونيك چانتر) را تولید می‌کند. استثناها در اين مورد عبارتند از لوله‌هايي كه در عوض چانتر دوبل دارند. لوله واخوان عموماً يك لوله داراي فضاي داخلي استوانه‌اي است كه داراي يك تك زبانه است، گرچه واخوان‌هايي با زبانه‌هاي دوبل هم وجود دارد. واخوان معمولاً در دو بخش يا بيشتر با يك مفصل كشويي طراحي مي‌شود بنابراين زير و بمي واخوان مي تواند تنظيم شود.

متناسب با نوع لوله‌ها، واخوان‌ها ممكن است روي شانه و در طول بازويي كه بگ‌پايپ زير آن قرار نگرفته است، تعبیه شود يا ممكن است به موازات چانتر باشد. برخي واخوان‌ها يك پيچ تنظيم دارند، كه به شكل مؤثري طول واخوان را با باز كردن يك سوراخ تغيیر مي‌دهد كه به واخوان‌ها اجازه مي‌دهد روي دو زير و بمي متمايز يا بيشتر كوك شود. پيچ تنظيم نيز ممكن است واخوان را كاملاً مسدود كند. در بسياري از انواع پايپ‌ها، كه يك واخوان وجود دارد، زير و بمي واخولان دو اكتاو زير تونيك و چانتر تنظيم مي‌شود. واخوان‌هاي اضافه اغلب در تغییر صدا نقش مضاعفی ایفا می‌کنند.