طرز تولید صدا در ساز «کلارینت» یا قره نی
كلارينت در ميان سازهای بادی چوبی به دليل داشتن لوله استوانه ای منحصر به فرد است در حاليكه لوله ابوا، باسون و ساكسوفون مخروطی است. فرم استوانه ای كه در يك انتها بسته و در انتهاي ديگر باز است به ساز، خواص آكوستيك پايپ ارگان استاپد را مي دهد: صداي توليدي اين ساز يك اكتاو نسبت به يك ساز مخروطي با طول برابر پائين تر است. در حين توليد صدا تنها هارمونيكهای فرد صدا توليد می كنند كه به معنای ان است كه اولين هارمونيك overblown يك دوازدهم است (نه يك اكتاو).
برای نواختن، زبانه روی لب پایين قرار داده ميشود كه در حاليكه دندانهای بالايی دهانه را در سمت بسته محكم نگه ميدارند روی دندانهای پایينی فشرده ميشوند. در هنگام دميدن در كلارينت، زبانه كنترل ميشود و با فشار لب، فشار هوا و نقاط تماس مابين زبانه و لب پایين در حركت نگه داشته میشود. زبانه مرتعش تودههای كوچكی از هوا را در داخل ستون هوای داخل ساز میفرستد، بنابراين سبب ارتعاش ستون هوا ميشود.
در هنگام اتك در رجيستر پائين، زبانه به دهانه برخورد میكند؛ در پيانو اين زبانه بطور آزادانه حركت نوسانی دارد و نوك دهانه را لمس نمیكند، علاوه بر توليد صدای نرم و شفاف اين امر همچنين نواختن در پيانوسيمو (pianissimo) را امكان پذير میسازد كه میتواند به سكوت منجر شود.
انگشت گذاری در ساز کلارینت (قره نی)؛
نت هاي محدوده صداي (كامپس) كلارينت، هم با باز كردن و هم با بستن حفره تن يا كليد با يك انگشت يا با تركيب انگشتگذاري توليد ميشوند. انگشتگذاري كلارينت پيچيدهتر از انگشتگذاري ساير سازهاي بادي چوبي است. اين امر به دليل محدوده صداي (كامپس) پايه غير معمول طولاني ساز است چرا كه آن به يك دوازدهم (هارمونيك سوم=اكتاو+يك فاصله پنجم) overblow ميشود (هارمونيك سوم=اكتاو+يك فاصله پنجم) كامپس پايه آن متشكل از نوزده نيم تن (نيمپرده) است. براي از بين بردن فاصله مابين بالاترين نتهاي رجيستر پايه (در كلارينت Bb، Eb4-Ab4) و اولين نت overblown، از تركيبات انگشتگذاري خاصی استفاده ميشود.
در اتك نرمال، محدوده صدا (كامپس) نوشته شده از E3-Bb4 با كمك كليدها توليد ميشود.
در كلارينت، overblowing با يك كليد اسپيكر انجام ميشود. اولين نت overblown، B4 يك دوازدهم بالاي E3 است. محدوده صدايي B4-C6 با overblowing درجه اول (كه در تئوري تا F6 امكانپذير است) توليد ميشود. از C6، OVERBLOWING درجه دوم استفاده ميشود (در سيستم فرانسوي E6). علاوه بر اين انگشتگذاري ويژهاي با كليدها، براي تصحيح زير و بمي به كار مي رود.
نتنويسي در ساز کلارینت (قره نی)؛
كلارينتها سازهاي انتقالي هستند. نتنويسي در كليد تربل انجام ميشود. نتنويسي براي كلارينت باس در كليد تربل و باس نوشته ميشود.
تمامي كلارينتها انگشتگذاري يكساني دارند. زير و بميهاي نوشته شده به انگشتگذاري بر ميگردد كه نوازنده كلارينت در ساز خود مورد استفاده قرار ميدهد. به عبارت ديگر، اگر يك زير و بمي خاص با دو كلارينت در دو كوك نواخته شود، هر دو ساز انگشتگذاري يكساني استفاده ميكنند. به دليل اينكه زير و بمي هر ساز متفاوت است، انگشتگذاري يكسان زير و بمي متفاوتي ايجاد ميكند.
با اين روش با آموختن يك سيستم انگشتگذاري هر سازي از خانواده كلارينت قابل نواختن است. بنابراين انگشتگذاري يك گام اصلي Bb همواره يكسان است. ولي اگر روي يك كلارينت Bb نواخته شود صداي گام اصلي Ab و روي يك كلارينت A، صداي گام اصلي G را توليد ميكند.
نوازندگان كلارينت، پارتيتور (score) را به عنوان پارتيتوري كه براي كلارينت C نوشته شده، ميخوانند و آن را مطابق با نوع كلارينت انتقال ميدهند. در كلارينت C، صدا همانند نت نوشته شده است.
اين ارتباط بين نت نوشته شده و صدا، به معناي آن است كه محدوده صداي نوشته شده (compass) تمامي كلارينتها در محدوده E3 تا C7 قرار دارد.
كلارينتهاي با زير و بمي بالاتر (زيرتر) صدايي بالاتر (زيرتر) از نت نوشته شده توليد ميكنند. كلارينت Eb يك سوم اصلي بالاتر از نت نوشته شده، كلارينت D دوم اصلي صدا توليد ميكند.
كلارينت هاي با زير و بمي پایينتر صدايي پایينتر (بمتر) نسبت به نت نوشته شده، توليد ميكنند. كلارينت Bb يك دوم ماژور پایينتر از نت ، كلارينت A يك سوم مينور نسبت به نت صدا توليد ميكنند. باست هورن (basset horn) در F يك پنجم پایينتر از نت، كلارينت باس در Bb يك نهم پایينتر صدا توليد ميكند.
محدوده صدا در ساز کلارینت (قره نی)؛
در تمام كلارينتها محدوده صدا (كامپس) نوشته شده از E3 تا C7 است.
در كلارينت C اين محدوده صدا، محدوده صداي زير و بمي صداي توليدي نيز هست.
كلارينت درBb محدوده صدايي از D3 تا Bb6 (تا G6 در نواختن اركسترال) دارد.
كلارينت در A ، محدوده صدايي از C#3 تا A6 (تا F#6 در نواختن اركسترال) دارد.
علامتگذاري رجيسترها در كلارينت Bb (زير و بميهاي صداي توليد داده شدهاند.)
برخي كلارينتها يك نيمپرده در رجيستر پایين بيشتر دارند: اين سازها داراي لولهاي نسبتاً طولانيتر با يك كليد Eb هستند (كلارينت Bb يك Db3 توليد ميكند).
ميكروتنها (Microtones) در ساز کلارینت (قره نی)؛
در قطعات مدرن، ميكروتنها (به عنوان مثال تنهاي يك چهارم) نيز در پارتيتور ذكر ميشود و بكار ميروند. هم در ابوا و هم در كلارينت، اين ميكروتنها ميتوانند با تغيير امبوچر يا انگشتگذاري خاص، معمولاً cross fingering اجرا شوند.
ميكرواينتروالها (فواصل بسيار كوچك) فواصلي هستند كه از يك نيمتن كوچكتر هستند. چارتهاي انگشتگذاري براي ميكروتنها در كلارينت (به عنوان مثال در قطعه “New sounds for Woodwinds” بارتولوزي) انگشتگذاري براي تن يكساني ميدهد كه اغلب بسيار متفاوت هستند و بنابراين بايد توسط نوازنده كلارينت امتحان شوند.