• loading

    loading

    0:00

جنس ساز ماندولين (Mandolin)‌

زری هاشمی

شنبه، 28 اردیبهشت 1398

خيلي وقت پيش از چوب صنوبر در ساخت قسمت‌های بالايي ماندولين كه به‌عنوان صفحات صدا شناخته می‌شوند استفاده می‌شد. چگالي بالاي اين چوب (dense grain) همان پاسخ روشن و ماهرانه در ماندولين‌ها ايجاد می‌کند كه در ساير سازهاي زهي همانند گيتارها و ویولن‌ها. هيچ نوع چوبي قابليت رقابت با صنوبر ازنظر انتقال هر نوانس (nuance) از تکنیک‌های نوازندگان روي سازهاي زهي نيست. با توجه به كميابي و قيمت بالاي چوب صنوبر باکیفیت بالا برخي از سازندگان در عوض صنوبر از سرو يا چوب ماهون استفاده می‌کنند كه تا حدي  تني عمیق‌تر توليد می‌کنند.   

روش‌ها و چوب‌های مورد استفاده در ساخت ماندولين (Mandolin)؛

باکیفیت‌ترین ماندولين‌ها، ماندولين‌هايي با صفحات صداي ساخته شده از قطعاتي از چوب صنوبر است. اگرچه بسياري داراي قسمت‌های بالايي خميده هستند، مدل‌هایی نيز با قسمت‌های بالايي تخت نيز وجود دارند كه برخي نوازندگان اين مدل‌ها را ترجيح می‌دهند.

قسمت‌های بالايي ماندولين‌هاي ارزان‌قیمت اغلب لامينت هستند – چندين لايه از چوب روی‌هم فشرده می‌شوند. ممكن است روي سطح لامينت‌ها يك روكش نازك از چوبي با رگه‌های زيبا داشته باشند. سطوح بالايي لامينيت به‌صورت اشكالي به هم فشرده می‌شوند به‌جای اینکه خميده باشند – كه اين روشي بسيار ارزان‌تر است كه قيمت ماندولين را پائين نگاه می‌دارد. درحالی‌که نوازندگان ماهر ماندولين‌هاي داراي سطوح بالايي از چوب صنوبر ترجيح می‌دهند، ماندولين‌هاي با سطح بالايي لامينيت قابليت توليد صداي خوشايندي را دارند و می‌توانند انتخاب مناسبي براي نوازندگان مبتدي كه از نظر مالي در تنگنا هستند باشد. ماندولين‌هاي با قيمت متوسط ممكن است يك سطح بالايي صنوبري جامد داشته باشند –  ساختاري مصالحه‌ای در انتخاب مواد كه تن صداي ساز را در حد خوب نگاه می‌دارد درحالی‌که قيمت آن را پائين می‌آورد.

همانند ساز همتايش، ويولن بدنه‌های ماندولين باکیفیت بهتر متشكل از کناره‌ها (كه گاهي اوقات ريم‌ها rims ناميده می‌شوند) و تخت هستند – معمولاً از افراي جامد ساخته‌شده‌اند. كوا (Koa)، ماهون و ساير چوب‌های سخت نيز گاهي اوقات مورد استفاده قرار می‌گیرند.       

تخته پرده (فرت بورد) ماندولين‌ها معمولاً از رزوود (بلسان بنفش) يا ابونيت ساخته مي‌شود – اين دو نوع چوب بسيار سخت داراي سطحي صاف و صيقلي هستند كه انگشت‌گذاري سريع روي پرده‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد. براي دستيابي به حداكثر سختي، دسته‌ها معمولاً از افرا يا ماهون ساخته می‌شوند. دسته اغلب از دو يا چند قطعه چوب كه به هم چسبانده می‌شوند (برخلاف سطوح بالايي، دسته‌های لامينت امتياز محسوب می‌شوند). رگه‌های چوب اغلب مخالف هم هستند تا از تاب برداشتن و پيچش جلوگيري شود. بسياري از دسته‌های ماندولين داراي يك ميله تنظيم (truss rod) فلزي جاسازي شده هستند كه به‌منظور بهبود زیروبمی (نواك) و قابليت نواختن ساز، دسته‌ای با قابليت تنظيم دارد.

برخلاف خرك روي بسياري از گيتارها، خرك ماندولين به سطح روي ساز متصل نيست در عوض در جاي خودش با سیم‌ها نگه داشته شده است. خرك اغلب از ابونيت يا رزوود ساخته شده است. خرک‌های ماندولين‌هاي الكتريكي ممكن است داراي يك پيك‌آپ الكتريكي باشند كه اجازه تقويت صداي ماندولين را می‌دهد.

قسمت‌های فلزي ماندولين گوشی‌ها و سيم‌گير هستند. گوشی‌های باکیفیت بالا با چرخ‌دنده‌هایی كه به نرمي عمل می‌کنند و ساختار جامد براي کوک‌کردن ساز و نگه‌داشتن سیم‌ها در كوك در حين اجرا، ضروري هستند. سيم‌گيرهاي با طراحي خوب كه سیم‌ها را در جاي خودشان نگاه می‌دارند، نيز در حجم صدا و ماندگاري صداي ساز سهم دارند. ازنظر طراحي اين سيم‌گيرها متفاوت هستند و اغلب براي زيبايي ظاهري ساز تزئين شده‌اند.

تزئينات ماندولين نقش چنداني در صداي ساز ندارند (يا خيلي ناچيز) ولي می‌توانند روي قيمت ساز و همچنين علاقه و افتخار داشتن چنين ماندولين‌هايي تأثیر داشته باشند. رایج‌ترین بهينه‌سازي‌هاي زيبايي شامل منبت‌کاری‌های تخته پرده و سردسته هستند كه اغلب از صدف مرواريد يا صدف آبالون ساخته‌شده‌اند. بسياري از اين منبت‌کاری‌های بر اساس موتيف‌هاي تاريخي ماندولين‌هاي اوليه است. اغلب از رنگ سرخ‌فام سردسته گيبسون F-5 تقليد می‌شود.       

پرداخت‌های مورد استفاده براي حفاظت از چوب ماندولين ممكن است كمي روي صداي ساز تأثیر بگذارد درحالی‌که ظاهر ساز را نيز ارتقاء بخشد. بسياري از ماندولين‌هاي به سبك پرداخت‌هايي مشابه با پرداخت‌هاي مورد استفاده در ويولن‌ها دارند. پرداخت‌های لاكي نيترو سلولز توسط بسياري از طرفداران ماندولين ترجيح داده می‌شوند چرا كه شفاف‌ترين صدا را توليد مي‌كنند. ناگفته نماند كه پرداخت‌هاي بسيار ديگري شامل لاك الكل، رنگ و پوليش روي ماندولين‌ها استفاده می‌شوند تا به چوب‌های مورد استفاده، بدون تأثير روي كيفيت تونال يا حجم صداي ماندولين زيبايي ببخشند.   

ساختار ساز ماندولين (Mandolin)‌؛ 

اگرچه ماندولين در اشكال و اندازه‌هاي متنوع وجود دارد، بسياري از آنها داراي تشابهات ساختاري يكساني هستند و بنابراين قسمت‌های مختلف آنها نام‌هاي يكساني دارند.

سه قسمت اصلي ماندولين عبارتند از:

بدنه ماندولين؛

دسته ماندولين؛

سر ماندولين؛‌

آلات موسیقی

صدا در بدنه ماندولين توليد مي‌شود. بطوريكه بدنه ماندولين بزرگترين نقش را در كيفيت صداي ايجاد شده در فضاي خالي بدنه دارد. نوع چوب استفاده شده مهم است و تعيين كننده قيمت ساز نيز هست.

بالاي بدنه صفحه صدا است و معمولاً از چوب صنوبر ساخته مي‌شود. پشت و كناره‌هاي بدنه از چوب افرا، غان (توس)، ماهون و رزوود (بلسان بنفش) ساخته مي‌شود. همه اين انواع چوب‌ها با جنسی سخت‌تر از صنوبری كه در بالاي ساز استفاده می‌شوند،‌ ساخته شده‌اند.  در ساز ماندولین چوبي كه معمولاً استفاده مي‌شود، چوب افرا است. بدنه ماندولين معمولاً از قسمت‌های زير تشكيل مي شود:

حفره‌هاي صدا (sound holes)؛‌

حلزوني (Scroll)؛‌

نقاط (points)؛‌

محافظ پيك (Pick Guard)؛‌

خرك (bridge)؛‌

Tail Guard؛‌

حفره‌هاي صدا در جهت انتشار صدا از طريق حركت هوا در خارج از ساز تعبيه شده‌اند. دو نوع حفره صدا وجود دارد، حفره‌هاي صداي دايره‌اي كه مكرراً در ماندولين‌هاي پشت كاسه‌اي و ماندولين‌هاي نوع A استفاده می‌شوند و حفره‌هايی به شكل  f كه بسيار شبيه حفره‌هاي صداي ويولن هستند.

حلزوني (scroll) در ساز ماندولین (Mandolin)‌؛

ساز ماندولين

حلزوني يكي از قسمت‌های ويژه ماندولين است كه به ماندولين‌هايي كه داراي حلزوني باشند ماندولين هاي نوع F مي‌گويند. با توجه به اينكه حلزوني قسمتي از بدنه است روي صدا تأثير دارد ولي مطمئناً حلزوني عملكرد مهمتري دارد:

اروپائيان ماندولين بدون حلزوني به عبارتي ماندولين نوع A يا ماندولين پشت كاسه‌اي (گرد) را ترجيح مي‌دهند در حاليكه امريكائي‌ها ماندولين‌هاي نوع F را انتخاب مي‌كنند. انتخاب نوع ماندولين بستگي به علاقه شخصي  نوازنده‌ها دارد.

برآمدگي‌ها (Points) در ساز ماندولین (Mandolin)‌؛

برآمدگي‌ها يكي ديگر از قسمت‌های ويژه ماندولين‌هاي نوع F هستند. شايد تصور شود كه نقاط تنها نقش تزئيني دارند ولي اين برآمدگي‌ها به نحوه نگه داشتن ساز نيز كمك مي‌كنند. برآمدگي پائيني روي پا قرار گرفته و كمي ارتفاع ماندولين را زياد مي‌كند و نگه داشتن آن را راحت‌تر مي‌سازد.  

محافظ پيك يا پيك‌گارد (pick guard)؛‌

محافظ پيك (پيك گارد) يك قسمت اختياري است كه معمولاً براي محافظت از ماندولين در مقابل خراش پيك در هنگام نواختن آكوردها بكار مي‌رود، همچنين به‌عنوان مكاني براي استراحت انگشتان سوم و چهارم نيز استفاده مي‌شود.

استفاده از محافظ پيك (پيك گارد) پيشنهاد نمي‌شود، مگر اينكه سازنده ساز آنها را روي ماندولين گذاشته باشد چرا كه این محافظ‌ها سبب محدود كردن حجم صدا می‌شوند. دليل اين امر اين است كه پيك‌گاردها روي صفحه صدا نصب می‌شوند كه قسمت اصلي توليد صدا در ماندولين هستند.

خرك (bridge) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

خرك يكي از قسمت‌های مهم چوبي ساز است كه دو عملكرد مهم دارد. اول اينكه راهنمايي براي منظم كردن سیم‌ها است ولي نقش مهمتر آن انتقال ارتعاشات صدا از سیم‌ها به صفحه صدا است. خرك تنها توسط فشار سیم‌ها در جاي خودش نگه داشته شده است، بنابراين با برداشتن تمامي سیم‌ها خرك مي‌افتد. بنابراين، براي جايگزين كردن سیم‌ها بايد سیم‌ها را يكي‌يكي تعويض كرد يا بايد در قرار دادن دوباره خرك در جاي خودش تبحر داشت.

سيم‌گير (tailpiece) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

سيم‌گير هم نقش تزئيني و هم يك نقش عملكردي دارد. سيم‌هاي ماندولين روي سيم‌گير نصب می‌شوند و به همين دليل سيم‌گير روي ماندولين متصل مي‌شود.

گردن يا دسته ماندولين (neck) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛  

دسته بلندترين بخش ماندولين است كه سیم‌ها در راستاي آن كشيده شده‌اند و شامل قسمت‌های زير است:

صفحه پرده (fingerboard)؛

پرده‌ها (frets)؛

ماركرها (نشانگرهاي) پرده (fret markers)؛‌

فلوريدا (florida)؛  

صفحه پرده (fretboard)؛

صفحه پرده قطعه‌اي از چوب سخت با شيارهايي بسيار دقيق است كه براي قرار گيري پرده ها استفاده می‌شوند. پرده ها معمولاً در داخل صفحه پرده فشرده يا كوبيده می‌شوند. و صفحه پرده به دسته يا گردن ساز چسپانده مي شود.

پرده‌ها (frets) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

پرده ها نوارهايي فلزي هستند كه روي صفحه انگشت گذاري به صورت عمودي چسپانده شده اند. با قرار دادن انگشت مابين دو پرده و فشار دادن سيم به سمت صفحه پرده، طول سيم كوتاه مي شود. زير و بمي صدا كه يك سيم توليد مي كند به طول سيم (و سفتي و شلي سيم) وابسته است بنابراين با استفاده از پرده ها نوازنده مي تواند نت ها و صداهاي مختلفي ايجاد كند.

ماركرها (نشانگرهاي) پرده (fret marker) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

ماركرهاي پرده، نقاط  كوچكي در مكانهاي ويژه اي در صفحه انگشت گذاري هستند. اين نقاط به نوازنده ماندولين كمك مي كنند تا انگشتانش را روي پرده درست بگذارند و به همين دليل ممكن است شما آنها را در كناره دسته (گردن) به سمت بالا نيز ببينيد. ماركرهاي پرده (نشانگرهاي پرده) در پرده هاي پنجم، هفتم، دهم و دوازدهم قرار دارند.

فلوريدا (florida) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛  

نامگذاري اين قسمت به دليل شباهت آن به شكل ايالت فلوريداي امريكا انجام شده است. فلوريدا در واقع ادامه صفحه انگشت گذاري است كه امكان رسيدن به زير و بم هاي خيلي بالا را پديد آورده است. مي‌توانيد نواختن انها را امتحان كنيد ولي يافتن موسيقي كه با آنها بخواند سخت است.        

سردسته (head stock) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

سردسته قطعه اي چوبي در انتهاي دسته است كه محل قرار گيري گوشي‌ها است. معمولاً برند ماندولين نيز در اين قسمت نوشته مي‌شود. 

شيطانك (Nut) در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛

شيطانك در انتهاي صفحه انگشت گذاري قرار داده شده و عملكرد آن هدايت سیم‌ها به سمت گوشي‌ها است. شيطانك يك قطعه پلاستيكي شياردار است. 

گوشي‌ها در ساز ماندولين (Mandolin)‌؛  

گوشي‌ها براي كوك كردن ماندولين تعبيه شده‌اند. گوشي‌ها گيره‌هاي دندانه‌داري هستند كه سيم‌هاي ماندولين به آن نصب می‌شوند. براي تغيير زير و بمي يك سيم باز بدون پرده به عبارت ديگر براي كوك كردن يك ماندولين بايد دكمه انتهاي هر گوشي را بچرخانيد.

ميله تنظيم (Truss-rod) و پوشش ميله تنظيم (truss-rod cover)؛‌

پوشش ميله تنظيم يك صفحه روي سردسته است كه يك قسمت اختياري ولي مهم ماندولين يعني ميله تنظيم يا تراس راد (truss-rod) را مي پوشاند. ميله تنظيم يك ميله فلزي است كه در طول دسته ماندولين ادامه دارد و مي‌تواند براي صاف كردن دسته خميده ماندولين است. وجود اين قسمت مي‌تواند مراجعه به تعميركار ساز را حذف كند، بنابراين وجود اين قطعه خوب است. بايد توجه داشت كه براي تنظيم ميله تنظيم لازم است پوشش ميله تنظيم برداشته شود.