• loading

    loading

    0:00

تاریخچه ساز چنگ (Harp)

زری هاشمی

پنج‌شنبه، 5 اردیبهشت 1398

در قرن هفدهم يك گام مهم در توسعه بيشتر چنگ‌ در اتريش برداشته شد: چنگ‌های قلاب‌دار با قلاب‌هایی در دسته نزديك گوشی‌ها مجهز شدند كه اين امر کوتاه‌تر شدن طول سیم‌ها، بالا بردن زیروبمی به‌اندازه يك نيم تن را امکان‌پذیر ساخت. اين قلاب‌ها در اصل با سیم‌هایی كه بيشترين نيم تن‌ها را داشتند ولي بعدها آن‌ها به تمام سیم‌ها اضافه شدند. اگرچه شكي وجود ندارد كه اين امتياز بزرگي محسوب می‌شد كه با چرخاندن قلاب‌ها كوك مجدد سريعاً انجام شود. نكته منفي اين بود كه نوازندگان بايد نواختن با یکدست متوقف می‌کردند تا اين امر را به انجام برسانند. تعداد سیم‌ها برخلاف چنگ كروماتيك به 48 سيم كاهش يافته و ساز روي C ماژور كوك می‌شد. اصل كوك مجدد در اروپا متداول شد و هنوز در چنگ‌های دياتونيك تا قرن نوزدهم مورداستفاده قرار می‌گرفت. سازهايي از اين نوع به‌ویژه با نوازندگان فلک و خياباني مرسوم بودند.

به دليل اين عملكرد و كمي پس‌ازآن اختراع پدال، چنگ یک‌دفعه پيشرفت سريعي داشت و موقعيت خودش را به‌عنوان ساز دياتونيك اگرچه باقابلیت‌های كروماتيك قابل‌توجه حفظ كرد. 

ساز چنگ (Harp) و مدل پدالی تک‌کاره؛‌

تاریخچه ساز چنگ (Harp)

اولين چنگ‌هاي یک‌کاره در حدود 1720 توسط جاكوب هاچبروكر (Jakob Hochbrucker) در باواريا ساخته شدند. پدال‌ها كه در ابتدا 5 تا و سپس به رقم 7 عدد رسیدند، بالا بردن زیروبمی سازهاي زهي كوك شده به‌صورت دياتونيك با يك نيم تن را امکان‌پذیر ساختند. تمامي سازهاي زهي با نت يكسان با يك پدال كار می‌کردند به‌عبارت‌دیگر فعال كردن هر پدال يك نت خاص را در هر اكتاو به‌طور هم‌زمان بالا می‌برد و بالا بردن زیروبمی يك نت به‌صورت تك امکان‌پذیر نبود. علاوه بر اين، بالا بردن زیروبمی تا يك نيم تن (كوتاه كردن سيم) می‌تواند تنها یک‌بار انجام شود. به دليل اينكه پدال‌ها می‌توانند با پاها كار كنند هر دودست براي نواختن سیم‌ها آزاد هستند.

در قرن هجدهم كوك پايه Eb ماژور بود (Ab‌ ماژور و Bb ماژور نيز متداول بودند).

هشت كليد ماژور زير می‌توانند در يك چنگ پدالي تا Eb ماژور نواخته شوند: Eb، Bb (Ab  به A افزايش می‌یابد)، F (Eb به E افزايش می‌یابد)، C (Bb به B‌)، G (F به F#)، D (C به C#)، A (G به G#)، E(D به D#). دابليو اي موتزارت كنسرتوي دوبل خودش را براي فلوت، چنگ و اركسترا در C ماژور، K.299 براي سازي از اين نوع نوشت.

چنگ پدالي یک‌کاره، به فرانسه صادر شد جائي كه 100 سال بعد اين نوع چنگ به ميزان بيشتري توسعه داده شد تا به يك چنگ پدالي دوکاره تبدیل شد.

ساز چنگ (Harp) و مدل پدالی دوکاره؛‌

تاریخچه ساز چنگ (Harp)

در سال 1820 سازنده مستعد پاريسي پيانو سباستين ارارد (Sébastien Érard) اولين چنگ دوکاره كه همان چنگ مدرن است را ساخت. در اين ساز هر سيم می‌تواند در هر نيم تن دو برابر بالا برده شود. اين امر با قرار دادن هر سيم روي دو ديسك چرخان كه هر يك دو گيره داشتند انجام می‌شود. هر ديسك می‌تواند با يك پدال چرخانده شود: يك حركت پدال ديسك بالايي را حركت می‌دهد، و زیروبمی را به‌اندازه يك نيم تن بالا می‌برد، حركت پدال دوم ديسك پائين‌تر را می‌چرخاند و زیروبمی را يك نيم تن بيشتر بالا می‌برد. به‌این‌ترتیب نواختن تمامي دوازده كليد امکان‌پذیر بود. سیم‌ها روي Cb ماژور كوك می‌شوند و 48 سيم داراي محدوده صدايي هستند كه درمجموع بيش از شش اكتاو را می‌پوشاند. چنگ‌هاي دوكاره مدرن بر پايه همين اصل قرار داده‌شده‌اند.

اين تكنولوژي جديد تعداد تکنیک‌های نواختن ممكن را افزايش داد؛ تکنیک‌های نواختن جديد و افکت‌های صدايي جديد همانند گليساندو روي يك آكورد هفتم كاهيده، نه‌تنها خيلي زود به بخشي از رپرتوار تک‌نوازی و موسيقي مجلسي بلكه از نوازندگان در اركستر تبديل شد.

از نيمه قرن نوزدهم چنگ، اغلب در يك گروه چندتايي به‌طور موفقیت‌آمیزی بخش جدایی‌ناپذیر اركستر تبديل شد.     

اولين چنگ‌ها و ليرها در سومر، 3500 سال قبل از ميلاد مسيح يافته شده‌اند و چندين چنگ در مقبره‌های سلطنتي شهر اور يافت شده‌اند. قدیمی‌ترین تصاوير چنگ‌ها بدون يك ستون جلويي (forepillar)  در خاور نزديك در نقاشی‌های ديواري قبرهاي مصري كهن در دره رود نيل به قدمت 3000 قبل از ميلاد مسيح می‌رسد. اين نقاشی‌های ديواري نمايشگر سازي هستند كه شباهت نزديكي به كمان شكار دارند، بدون ستون كه در چنگ‌های مدرن ديده می‌شود. چنگ (chang) در ايران به اشكال مختلفي از ابتداي ابداع آن در حدود سال 3000 قبل از ميلاد مسيح تا قرن 17ام رونق گرفت.

در حدود سال 1900 قبل از ميلاد چنگ‌های خميده با جعبه صداي افقي يا عمودي در نواحي ايران- عراق جايگزين چنگ‌های زاویه‌دار شدند. در دوران ميلاد چنگ‌های زاویه‌دار، عمودي تنومند در دربار ساسانيان محبوب شد. در قرن آخر دوران ساسانيان، چنگ‌های زاویه‌دار بازسازي شدند تا حد امكان سبك شوند (چنگ‌های زاویه‌دار، عمودي، سبك). باوجوداینکه اين نوع چنگ‌ها ظریف‌تر بودند ولي آن‌ها استحكام خودشان را از دست دادند. در دوران اوج چاپ كتاب در ايران قديم (1300 تا 1600 بعد از ميلاد) هنوز به چشم می‌خورند اگرچه استفاده آن‌ها به‌عنوان سازهاي موسيقي به پايان رسيد.    

در جنوب آسيا، در نوشته‌های ادبي قديمي هندي سانگام (Sangam)، قدمت هارپ و سازهاي مشابه آن به 200 سال قبل از مسيح برمی‌گردد.  انواع مختلف چنگ داراي 14 تا 17 سيم بودند و اين ساز توسط نوازندگان دوره‌گرد براي همراهي نواخته می‌شد. در شرق آسيا، چنگ در چين كهن و نواحي اطراف آن رايج بوده است و قدمت چنگ چيني به نام konghou  به 770 تا 476 سال قبل از مسيح برمی‌گردد و در دوران پادشاهي مينگ منسوخ شد چنگي مشابه به نام gonghu در كره قديم نواخته می‌شد و قدمت آن به 37 سال قبل از ميلاد مسيح تا 686 سال بعد از ميلاد برمی‌گردد.