• loading

    loading

    0:00

طرز تولید صدا در ساز سیتار

زری هاشمی

پنج‌شنبه، 23 خرداد 1398

انواع مختلف سیتار با سبك‌ها و الگوهاي مختلف وجود دارند كه دو سبك مختلف اين ساز سبك گاياكي (گاهي به عنوان سيتارهاي سبك ولايت خان ناميده مي‌شوند) و سيتارهاي سبك اينسترومنتال كامل تزئين شده است (كه به عنوان سيتارهاي سبك راوي شانكار هم شناخته مي‌شوند). اكثر سي‌تارهاي سبك گاياكي از چوب سدر قرمز (سرو قرمز) ساخته شده‌اند كه داراي تزئينات كم يا بدون تزئينات هستند. غالباً يك پرداخت و جلاي سياه رنگ دارند. تزئينات منبت‌كاري بيشتر صدفي هستند. تعداد سيم‌هاي كمكي اغلب به يازده‌تا محدود شده‌اند ولي ممكن است به سيزده‌تا هم برسد. سبك‌هاي جاواري نيز همانند ضخامت تبلي (صفحه صدا) متفاوت هستند.      

نوع ديگر سي‌تار، سبك اينسترومنتال است كه غالباً از چوب سدر قرمز يا سرو قرمز (toon) ساخته مي‌شود، ولي گاهي از چوب ساج بورما نيز ساخته مي‌شود. غالباً اين نوع سیتار داراي يك رزنيتور ثانويه، يك تومباي كوچك (كدو يا چوب كه به شكل كدو درآمده است) روي دسته است. اين سبك معمولاً تماماً با حكاكي‌هاي به شكل گل و انگور و منبت‌كاري‌هاي سلولوئيدي رنگي، اغلب قهوه‌اي و قرمز يا گل‌هاي سياه با نقوش اسليمي تزئين شده است. اين نوع سیتارمعمولاً سيزده سيم كمكي دارد. گفته مي‌شود فرايند خشك كردن چوب ساج بورما بكار رفته در اين نوع سيتارهاي چندين نسل به‌طول انجاميده است. به همين دليل سازندگان ساز سیتار در جستجوي چوب‌هاي ساج بورماي قديمي هستند كه در ويلاهاي به سبك استعماري قديمي به صورت ستون‌هايي از تنه‌هاي كامل براي ساخت سيتارهاي خاص هستند. از منابع چوب‌هاي خشك شده خيلي قديمي به شدت حفاظت مي‌شود و گاهي این اطلاعات به صورت رازی سر به مهر نگهداری می‌شوند!  

سبک‌های مختلف در ساز سیتار؛

طرز تولید صدا در ساز سیتار

با توجه به سفارش‌هاي مشتريان سبك‌ها و سبك‌هاي تركيبي مختلفي براي سیتار وجود دارد. كه مهم‌ترين آنها محل قرارگيري گوشي‌هاي كمكي (taraf) است. در ميان انواع مختلف سبك‌هاي سیتار سبك‌‎هاي دانشجويي، مدل‌هاي مبتديان، سبك‌هاي نيمه-حرفه‌اي، مدل‌هاي حرفه‌اي، مدل‌هاي ارشد، و غيره. قسمت‌هاي انواع اين مدل‌ها نه تنها به ظاهر يا مواد استفاده شده بلكه به نام سازنده وابسته است. كه معروف‌ترين آنها سيتارهاي ريكي رم (Rikhi Ram) (دهلي) و هيرن روي (كلكته) با توجه به سازهايی با ساخت استادانه است.

يك سیتار الكتريك گيتاري است كه يك خرك خاص به نام خرك  buzzو سيم‌هاي كمكي دارد تا صدايي شبيه سیتار ايجاد كند. سیتار الکتریک شش سيم داشته و فاقد پرده‌های متحرك است. كوك يا تنظيم ساز بستگي به مدرسه سیتار يا سبك سيتار، سنت و انتخاب شخص دارد. سيم ملودي اصلي تقريباً همواره روي يك چهارم كامل بالاي تونيك و دومين سيم روي تونيك كوك مي‌شوند. تونيك در سيستم سلف‍ژ هندي به عنوان ساجا يا ساداج يا بصورت مختصر sa نامیده می‌شود.

سيم‌هاي كمكي روي نت‌هاي راگا نواخته مي‌شوند و اگرچه اختلاف‌هايي سبكي ناچيزي در ترتيب اينها وجود دارد، معمولاً عبارتند از:            

I Sa= D

VII Ni= C

I Sa= D

II Re= E

III Ga= F

IV Ma= G

V Pa= A

VI Dha= B

I Sa= D

II Re= E

III Ga= F

نوازنده ساز سیتار بايد براي هر راگا كوك دوباره انجام دهد. سيم‌ها توسط گوشي‌ها كوك مي‌شوند، و سيم‌هاي ملودي اصلي مي‌توانند با حركت دادن مهره‌اي كه روي هر سيم درست در زير خرك قرار دارد.

در بسياري از تنظيمات (كوك‌هاي) عمومي (كه توسط راوي شانكار بكار مي‌رود و سيتارخراج پانچام ناميده مي‌شود، سيم‌هاي قابل نواختن به صورت زير نواخته مي‌شوند:

سيم‌هاي چيكاري: سا (بالا)، سا (ميانه) و Pa ؛‌

سيم‌هاي خاراج باس: سا (پائين) و Pa (پائين) ؛‌

سيم‌هاي جود و باج: سا و ما؛‌

سبک‌های متعددی در اين نوع تنظيمات وجود دارد و همانند بسياري از سازهاي زهي هندي، هيچ كوك يا تنظيم پيش‌فرضي وجود ندارد. در بسياري موارد تنظيمات در مدارس آموزشي متفاوت و قطعه‌اي كه بايد نواخته شوند، فرق دارند.