• loading

    loading

    0:00

نوازندگی ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

زری هاشمی

یک‌شنبه، 28 بهمن 1397

در اواسط قرن هجدهم بسیاری از دوبل باس‌ها با سه سیم ساخته شدند، که این سنت تا کمی قبل از قرن نوزدهم ادامه داشت. دوبل باس‌های سه سیمه صدایی قوی‌تر، رنگ صدایی شفاف‌تر، سخت‌تر و قابل شنیدن داشتند؛ از طرف دیگر محدوده صدایی آن در رجیستر پایین‌تر کوچک‌تر بود. کوک آن A1, D2, G2  یا  G1, D2, A2بود. آهنگسازان از عصر کلاسیک وین همگی دوبل باس‌های سه سیمه داشتند که با آنها کارهای ارکسترال را ارائه می‌دادند.

از دهه 1830 به بعد دوبل باس‌های چهار سیمه دوباره معرفی شدند. تا اواخر قرن هر دو نوع در کنار یکدیگر وجود داشتند، مدل چهار سیمه سرانجام جایگزین سه سیمه به عنوان دوبل باس استاندارد شد.

باس چهار سیمه صدایی دلنشین‌تر، صاف‌تر و ضعیف‌تر نسبت به نوع سه‌سیمه داشت ولی محدوده صدایی در رجیستر پایین‌تر،‌ بلندتر بود (تا E1). برای جبران صدای ضعیف‌تر تعداد سازها در ارکستر افزایش یافت. علاوه بر این استفاده از سازهای بادی همانند باس کلارینت و کنترباس نیز صدای آن را پشتیبانی کردند.

برای اجرای کارهای قرن بیستم دوبل باس‌های پنج‌سیمه لازم شدند. ساز پنج‌سیمه امتیاز برخورداری از محدوده صدایی دارد که می‌تواند تا حد B0، نتی که هم اکنون اجتناب‌ناپذیر است، پایین برود. نکته منفی: نواختن آن سخت‌تر است چرا که فینگربورد (صفحه انگشت‌گذاری) عریض‌تری دارد. از آغاز قرن بیستم محدوده صدایی دوبل باس از تسک‌ها و تکنیک‌های نواختن به طرز فوق العاده‌ای افزایش یافته‌اند، که مفاهیم تونال جدید قویاً در این امر نقش داشتند.

سبک موسیقی جز (Jazz) و ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)؛

نوازندگی ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

در سبک جز اولیه قسمت باس با توبا یا سوسافون (sousaphone) نواخته می‌شد. دوبل باس تا دوره کلاسیک ظاهر نشد. در بسیاری از سبک‌های جز (jazz) وظیفه آن تأکید (آکسان) ضرب (بیت) است که عموماً با تکنیک اسلپ (slap) باس حاصل می‌شود. تمپوهای سریع، نواختن در بالاترین (زیرترین) رجیستر و تکنیک‌های نواختن پیشرفته تبدیل به سبکهای جز مدرن استاندارد شدند.

طرز تولید صدا در ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)؛

صدا با کشیدن آرشه روی سیم‌ها یا با زخمه زدن با دست راست تولید می‌شود. تغییرات نواک (زیر و بمی) با فشار دادن سیم با نوک انگشتان دست چپ به سمت پایین روی صفحه انگشت‌گذاری ایجاد می‌شوند. این امر سبب کوتاه شدن قسمت مرتعش سیم می‌شود و زیر و بمی را بالا می‌برد. دوبل باس در حالت ایستاده نواخته می‌شود و یک میله انتهایی (tail pin) روی کف زمین قرار می‌گیرد.

پوزیسیون انگشت شست عمدتاً در پوزیسیون‌های بالا و برای استاپ‌های دوبل و هارمونیک‌های مصنوعی استفاده می‌شود.

سیستم انگشت‌گذاری در ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)؛

تغییر سیم و تغییر پوزیسیون

پنج انگشت با یک فاصله چهارم موجود هستند: B0 (سیم پنجم)، E1 (سیم چهارم)، A1 (سیم سوم)، D2 (سیم دوم)، G2 (اولین سیم). سیم پایینی نزدیک‌ترین سیم به دستی است که آرشه را روی سیم‌ها می‌کشد. تفاوت اساسی مابین تولید صدا در دوبل باس و سازهای آرشه‌ای کوچک‌تر وجود ندارد. ولی به دلیل اینکه سیم‌ها طولی سه برابر طول سیم‌های ویولن دارند، فاصله مابین نت‌های کامل و نیمه روی صفحه انگشت‌گذاری بزرگ‌تر است. به عنوان مثال در دوبل باس طول صفحه انگشت‌گذاری ویولن ضروری است تا فاصله سوم بزرگ (ماژور) را بنوازد. نتیجه یک سیستم انگشت‌گذاری خاص است.

همانند سازهای زهی، انگشت‌گذاری بر اساس سیستم پوزیسیون‌ها است. به دلیل طول بزرگ سیم‌ها (95-115 سانتی‌متر)، فواصل مابین نیم‌گام‌ها بسیار عریض است. به همین دلیل است که سیم‌ها روی فواصل چهارم و پنجم کوک می‌شوند.

نوازندگی ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

انگشت‌گذاری همواره کروماتیک نیست؛ بدون تغییر پوزیسیون یک گام تن کامل بیشترین گامی است که می‌تواند انگشت‌گذاری شود: به عنوان مثال اگر انگشت سبابه E را روی سیم D بنوازد انگشت میانه (یا انگشتری) می‌تواند به F و انگشت کوچک به F# برسد. سیم G سیم باز بعدی است.

تا پوزیسیون انگشت شست (thumb position) (از پوزیسیون هفتم) انگشتان کوچک و انگشتری به عنوان یک انگشت عمل می‌کنند. بنابراین انگشت سبابه، میانه و کوچک به عنوان انگشتان نواختن ساز عمل می‌کنند. (انگشت انگشتری مطابق با آناتومی دست اغلب برای حمایت از انگشت کوچک استفاده می‌شود). انگشت‌گذاری که در اینجا شرح داده شد تا پوزیسیون ششم اعتبار دارد.

پوزیسیون انگشت شست از موقعیت هفتم مورد استفاده قرار می‌گیرد. پنج پوزیسیون انگشت شست وجود دارد. هر پوزیسیون روی تمام چهار سیم استفاده می‌شوند. از پوزیسیون سوم انگشت شست به سمت بالا تنها دو سیم بالایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هارمونیک‌های طبیعی با تماس آرام و نرم سیم باز با انگشت در نقطه مورد نظر نواخته می‌شود. هارمونیک‌های طبیعی خیلی خوب روی دوبل باس پاسخ می‌دهند و تا partial‌ ششم روی سیم‌های H و E و تا partial‌ هشتم روی سیم‌های A، D و G استفاده می‌شوند. حتی هارمونیک‌های بالاتر از اینها نیز می‌توانند تولید شوند و همچنین برای قطعات تکنوازی استفاده می‌شوند. نت نویسی هارمونیک‌ها غیر انتقالی است (یک اکتاو بالاتر از نت‌هایی که با فشار دادن سیم‌ها نواخته می‌شوند). صدا مطابق با زیر و بمی نت نوشته شده در کلید تربل (treble) است.

کشیدن آرشه در ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)؛

کشیدن آرشه اساساً همانند سازهای آرشه‌ای با زیر و بمی بالاتر است. تمام طول آرشه باید عمود بر سیم قرار بگیرند. این امر سبب تولید خالص‌ترین نت‌ها می‌شود. آرشه در قسمت پاشنه یا فراگ (frog) ضخیم‌تر از قسمت رأس (point) است. نت‌های سریع، کوتاه عموماً در رأس نواخته می‌شوند. سرعت آرشه‌کشی باید با توجه به فشار آرشه تغییر کند، سرعت بیشتر کشیدن آرشه با فشار بالاتر آرشه صدایی بلندتر تولید می‌کند.

تمامی نوازندگان سازهای زهی بین دو نوع استروک آرشه (حرکت آرشه) تمایز قائل می‌شوند:

آپ استروک (upstroke) حرکت آرشه از رأس به سمت پاشنه (فراگ) است. به عنوان یک قانون این حرکت آرشه روی ضرب‌ها (بیت‌های) بدون اکسان (unaccented) یافت می‌شوند و قابلیت کرسندو (crescendo) دارند.

داون استروک (downstroke) حرکت آرشه از پاشنه (فراگ) به سمت رأس است. این نوع استروک روی ضرب آهنگ‌های (بیت‌های) آکسان (accented) یافت می‌شوند (شروع یک میزان، آکسان) و قابلیت دی کرسندو دارند.