• loading

    loading

    0:00

تاریخچه ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

زری هاشمی

یک‌شنبه، 28 بهمن 1397

کنتر باس یا دوبل باس عموماً به عنوان یکی از سازهای مدرن از خانواده سازهای زهی شناخته می‌شود که در قرن پانزدهم در اروپا پدید آمد و به عنوان یک ویولن باس توصیف شده است. قبل از قرن بیستم بسیاری از دوبل‌باس‌ها بر خلاف دوبل‌باس‌های پنج تا شش سیمه که در خانواده سازهای ویول یا سازهای چهار سیمه در خانواده ویولن قرار می‌گیرند، تنها دارای سه سیم بودند. نسبت‌ها در دوبل باس متفاوت از نسبت‌ها در ویولن و ویولنسل است. به عنوان مثال، این ساز دارای عمق بیشتری است (فاصله سطح رویی و پشت این ساز از نظر نسبت بسیار بیشتر از ویولن است). علاوه بر این، در حالیکه ویولن دارای شانه‌های (انحناهای بالای ساز) محدب است، بسیاری از دوبل باس‌ها همانند سازهای خانواده ویول دارای شانه‌هایی با شیب تندتر است. بسیاری از دوبل‌باس‌های قدیمی در شانه‌ها دارای برش‌ها یا شیب‌هایی هستند تا به استفاده از تکنیک‌های مدرن درنواختن این ساز کمک کنند. قبل از این اصطلاحات، طراحی شانه‌ها به سازهای خانواده ویولن شبیه‌تر بود.

دوبل‌باس تنها ساز زهی مدرن است که به جای فواصل پنجم‌ها در چهارم‌ها کوک می‌شود (همانند ویول). درباره منشاء این ساز هنوز ابهامات و تردیدهایی وجود دارد و فرضیه اینکه دوبل‌باس مستقیماً از نسل خانواده ویول است هنوز مورد بحث است.

پائول برن (Paul Brun) در کتاب تاریخچه جدید دوبل‌باس با اشاره به مراجع زیاد تأیید می‌کند که دوبل باس تقریباً مشابه با سازهای خانواده ویولن و کاملاً متفاوت از ساختار داخلی ویول است.

لاری هرست (Larry Hurst) استاد دوبل باس بحث می‌کند که دوبل باس مدرن یک از اعضای واقعی خانواده ویولن یا ویول نیست. او معتقد است که احتمالاً شکل عمومی اولیه دوبل باس تقریباً مشابه با ویولون (violone) بزرگ‌ترین ساز در خانواده ویول است. برخی از اولین باس‌ها ویولن هستند (که شامل حفره‌های صدای C شکل می‌شوند) که با تزیینات مدرن همراه هستند. برخی سازهای موجود همانند آنها که توسط گاسپارو دا سالو (Gasparo da Salo) ساخته شده‌اند از کنترباس شش سیمه قرن شانزدهم ویولونی (violoni) تبدیل شده‌اند.

به نوازنده این ساز بیسیت، دوبل بیسیست، نوازنده بیس دوبل، کنترا بیسیت، نوازنده کنترباس یا نوازنده باس اطلاق می‌شود. نام‌های کنتر باس و دوبل باس اشاره به محدوده صدایی و استفاده در کنتر اکتاو زیر ویولنسل دارد همچنین این ساز 16' اکتاو نسبت به پایپ‌ارگان کلیسا صدایی بالاتر دارد. اصطلاحات رایج در میان نوازندگان کلاسیک کنتر باس (که از نام ایتالیایی این ساز یعنی کنتراباسو گرفته شده است)، باس زهی (برای تمایز آن از سازهای بیس برنجی در باند کنسرت همانند توبا) یا بطور ساده باس است.

تاریخچه ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

در جز و بلوز، راکابیلی و سایر ژانرها خارج از موسیقی کلاسیک این ساز عموماً باس ایستاده، باس عمودی یا باس آکوستیک نامیده می‌شود تا آن را از گیتار باس الکتریک متمایز سازند. گیتار باس الکتریک از خانواده گیتار بوده و همانند یک گیتار آکوستیک ساخته می‌شود (اگر چه گیتار باس آکوستیک معمولاً چهار سیم دارد که روی E–A–D–G کوک می‌شوند و از نظر ساختاری محکم‌تر هستند).

ساز کنترباس یا دوبل باس (Double Bass) و اشتباهات رایج؛ 

گاهی اوقات به اشتباه دوبل‌باس ویولون (violone)، باس ویولن یا باس ویول نامیده می‌شود. اسامی گوناگونی برای این ساز در زبان‌های دیگر دیده می‌شود؛ در مجارستانی دوبل باس را گاهی اوقات nagy bőgő می‌نامند که تقریباً مترادف «فریاد بزرگ» است که اشاره به صدای حجیم این ساز دارد. در برزیل بویژه در ناحیه شمالی این ساز رابیکائو (rabecão) نامیده می‌شود که به معنای رابیکای (rabeca) بزرگ است. رابیکا (یا رابیکا کولیرا rabeca chuleira) نوعی فیدل از شمال شرق برزیل است و پرتغال شمالی است که در موسیقی فورو (forró) برزیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. رابیکا برگرفته از ساز قرون وسطی ربک (rebec) است.

دوبل‌باس سازی کنتر باس از بخش سازهای زهی ارکستر است و اگر دقیق بخواهیم بگوییم جزء خانواده ویولن (ویولن، ویولا، ویولنسل) نیست.

دوبل باس بنا به دلایل مختلفی از سازهای خانواده ویولن متفاوت است. شکل مدرن این ساز یک شکل ترکیبی است که عناصری هم از ویولا دا گامبا (viola da gamba) و سازهای خانواده ویولن را با هم ترکیب کرده است. از گامبا (gamba) شانه‌های شیبدار، عموماً پشت نسبتاً مسطح و کوک سیم‌ها روی چهارم (سازهای قدیمی‌تر اغلب پرده و پنج تا شش سیم داشتند) گرفته شده است. حفره‌های صدای F شکل، حلزونی، پشت غالباً گرد و ریب‌هایی همراه با گوشه‌ها از ویولن گرفته شده‌اند. در داخل بدنه یک میله عرضی عریض پل یا سوند پست (sound post) را تقویت می‌کند. از نظر تاریخی و بر حسب ساختار اولیه دوبل‌باس متعلق به خانواده گامبا است، ولی در اثر توسعه و رشد این ساز بسیار بیشتر شبیه سازهای خانواده ویولن شد.

تاریخچه ساز کنتر باس یا دوبل باس (Double Bass)

ریب‌ها نسبت به سایر سازهای زهی خیلی بالا هستند، که این امر برای دستیابی به رزونانس مورد نیاز ضروری است. این ریب‌ها ظاهری خیلی شبیه جعبه به دوبل‌باس می‌دهد به همین دلیل این ساز در میان نوازندگان جز (jazz) لقب خانه سگ (dog house) گرفته است. ریب‌ها به سمت دسته مسطح‌تر می‌شوند بنابراین آنها مانع از دسترسی به پوزیسیون‌های بالاتر روی فینگر بورد (صفحه انگشت‌گذاری) نمی‌شوند.

برای اجراهای تکنوازی به منظور تولید رنگ صدایی شفاف‌تر سیم‌ها عموماً یک نت کامل بالاتر کوک می‌شوند.

آرشه این ساز کوتاه‌تر و ضخیم‌تر از آرشه ویولنسل است. موی اسب مابین دو انتهای آرشه کشیده شده است، و به منظور اطمینان از در تماس باقی ماندن آرشه با سیم‌ها از کلوفون (رزین) استفاده می‌شود. دو نوع آرشه مورد استفاده قرار می‌گیرد: آرشه فرانسوی که مشابه با آرشه ویولنسل ولی کوتاه‌تر و ضخیم‌تر است. در هنگام آرشه‌کشی با این آرشه پشت دست نوازنده در مقابل شنونده قرار می‌گیرد (overhand bowing)؛ آرشه آلمانی، نازک‌تر با موی اسب نازک‌تر و پاشنه (فراگ) عریض‌تر که در هنگام آرشه‌کشی انگشت شست رو به بالا قرار می‌گیرد (underarm bowing).

پوزیسیون یا موقعیت نواختن بیشتر از آنکه با اندازه ساز بستگی داشته باشد سلیقه‌ای است بطوریکه برخی تکنوازان در حالت ایستاده و برخی در حالت نشسته این ساز را می‌نوازند. اینکه چرا برخی ترجیح می‌دهند این ساز را در حالت ایستاده بنوازند و برخی در حالت نشسته خودش بحثی فلسفی است!